Nowe Europejskie Prawo Klimatyczne

Wprowadzenie

W ostatnich dniach w ramach legislacji Unii Europejskiej przyjęto Europejskie prawo o klimacie, które będzie obowiązywało w formie rozporządzenia. Nowe prawo posłuży do realizacji założeń Europejskiego Zielonego Ładu oraz do konsekwentnego zobowiązania państw członkowskich do wywiązania się z postanowień Porozumienia Paryskiego. Rozporządzenie swoim zakresem zobowiązuje państwa członkowskie do podjęcia działań w kierunku redukcji emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55% do 2030 r. w porównaniu z 1990 r., zapowiada wdrażanie nowych środków unijnych, przy jednoczesnej kontroli Komisji Europejskiej nad działaniami zarówno krajowymi, jak i unijnymi oraz upoważnia Komisję Europejską do potencjalnego wprowadzania w przyszłości niezbędnych, ogólnoeuropejskich mechanizmów zmierzających do spełnienia celów klimatycznych. Działania legislacyjne wszystkich państw członkowskich będą podlegać stałym przeglądom Komisji Europejskiej, która od tej pory będzie również upoważniona do badania wszystkich europejskich inicjatyw ustawodawczych pod kątem ich zgodności z celami klimatycznymi. Szczegóły nowych regulacji i ich wpływu na działalność przedsiębiorstw znajdują się poniżej.

Nowe Rozporządzenie

W dniu 9 lipca 2021 r. w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, pod numerem L 243, Rocznik 64, zostało opublikowane tzw. Europejskie Prawo o Klimacie (European Climate Law), czyli Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 z dnia 30 czerwca 2021 r. w sprawie ustanowienia ram na potrzeby osiągnięcia neutralności klimatycznej i zmiany rozporządzeń (WE) nr 401/2009 i (UE) 2018/1999 ( (dalej: „Rozporządzenie”). Akt ten wchodzi w życie 20 dni po jego ogłoszeniu (tj. w dniu 29 lipca 2021 r.) i będzie bezpośrednio obowiązywał na terenie całej Unii Europejskiej. Rozporządzenie stanowi jeden z instrumentów zmierzających do spełnienia założeń Europejskiego Zielonego Ładu – strategii Komisji Europejskiej zakładającej osiągnięcie przez Unię Europejską neutralności klimatycznej w 2050 r., z zachowaniem zasady sprawiedliwej i zrównoważonej transformacji społeczno-gospodarczej.

Cele

Intencją prawodawcy unijnego jest spełnienie postanowień Porozumienia Paryskiego z 22 kwietnia 2016 r., zobowiązującego sygnatariuszy do przedstawienia scenariuszy ograniczenia emisji gazów cieplarnianych zgodnie z metodologią zaproponowaną przez działający przy ONZ Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu. 

Głównymi celami Rozporządzenia są:

• redukcja emisji gazów cieplarnianych, po odliczeniu pochłaniania, o co najmniej 55% do 2030 r. w porównaniu z 1990 r. na terenie całej Unii Europejskiej; 
• ograniczenie wkładu pochłaniania netto w osiąganiu unijnego celu klimatycznego na rok 2030 do 225 Mt ekwiwalentu CO2;
• osiągnięcie neutralności klimatycznej Unii Europejskiej do 2050 r., tym samym zmniejszając emisję gazów cieplarnianych do zera w 2050 r.;
• stworzenie systemu pozwalającego Komisji Europejskiej na monitorowanie oraz dokonywanie przeglądu postępów w działaniach legislacyjnych zmierzających do przeciwdziałania zmianom klimatycznym, w tym ocenę stosowanych środków unijnych i krajowych;
• ustanowienie Europejskiego Naukowego Komitetu Doradczego ds. Zmian Klimatu, który będzie (i) zapewniać niezależne doradztwo naukowe oraz  (ii) sporządzać sprawozdania na temat środków Unii Europejskiej, celów klimatycznych i orientacyjnych budżetów na emisję gazów cieplarnianych oraz ich spójności z europejskim prawem klimatycznym i międzynarodowymi zobowiązaniami Unii Europejskiej w ramach Porozumienia Paryskiego.

Dalsze działania Komisji Europejskiej oraz kontrola działań podejmowanych na poziome unijnym i krajowym

Rozporządzenie stanowi w istocie jedynie wstęp do dalszych, bardziej skonkretyzowanych działań legislacyjnych mających na celu wdrożenie Zielonego Ładu.

Po pierwsze, w związku z Rozporządzeniem Komisja Europejska w dniu 14 lipca 2021 r. przedstawiła Pakiet „Fit for 55” („Gotowi na osiągnięcie celu 55%”), który ma na celu zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych do 2030 r. o co najmniej 55% w stosunku do poziomu z 1990 r. W ramach „Fit for 55” podejmowane działania skupiają się na szerokim spektrum zagadnień – począwszy od odnawialnych źródeł energii po efektywność energetyczną, opodatkowanie energii, handel uprawnieniami do emisji, charakterystykę energetyczną budynków, jak również CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism), czyli graniczny podatek węglowy. Pakiet powyższy będzie przedmiotem dalszej procedury legislacyjnej w ramach Unii Europejskiej.

Po drugie, od wejścia w życie Rozporządzenia, zarówno instytucje unijne, jak i Państwa Członkowskie zobowiązane będą wprowadzać dalsze niezbędne środki zmierzające do osiągnięcia celów Rozporządzenia. Uchwalenie Rozporządzenia skonkretyzowało i podkreśliło obowiązek Państw Członkowskich do wywiązania się z Porozumienia Paryskiego. Działania oraz strategie krajowe i unijne powinny pozostać spójne i wzajemnie się wspierać, przy czym wiodąca pozycja została przyznana Komisji Europejskiej. Dzięki swojej inicjatywie ustawodawczej Komisja Europejska kreować będzie odpowiednie instrumentarium oraz tzw. ramy wspomagające dla krajowych legislacji. Również strategie i plany przygotowawcze przyjęte przez Państwa Członkowskie powinny być wdrażane z uwzględnieniem unijnej strategii. Co więcej, Komisja Europejska będzie upoważniona do kontroli wdrażania i spójności środków krajowych i unijnych. 

Począwszy od 30 września 2023 r., co pięć lat, Komisja Europejska zobowiązana będzie dokonywać przeglądu spójności środków unijnych oraz krajowych z celem neutralności klimatycznej i zapewnianiem postępów w zakresie przystosowania się do zmian klimatu.

Aby zapewnić przewidywalność i pewność wszystkim podmiotom gospodarczym, w tym przedsiębiorcom, pracownikom, inwestorom i konsumentom, najpóźniej w ciągu sześciu miesięcy od pierwszego globalnego przeglądu przeprowadzonego w 2023 r. Komisja Europejska w razie potrzeby zaproponuje unijny pośredni cel klimatyczny na rok 2040. Przy okazji przedstawiania wniosku ustawodawczego dotyczącego celu klimatycznego Unii Europejskiej na 2040 r., Komisja Europejska opublikuje przewidywany orientacyjny budżet emisyjny Unii Europejskiej na lata 2030 - 2050, określony jako orientacyjna całkowita ilość emisji netto gazów cieplarnianych, które najprawdopodobniej zostaną wyemitowane w tym okresie, a także metodę opracowywania tego budżetu orientacyjnego.

Co to oznacza dla przedsiębiorców?

Pomimo, iż nowa regulacja przyjęta została w formie rozporządzenia mającego skutek bezpośredni, nie nakłada ona skonkretyzowanych obowiązków na podmioty prywatne, a jej adresatami są przede wszystkim Państwa Członkowskie, których działania w zakresie wprowadzania instrumentów umożliwiających osiągnięcie nakreślonych w Rozporządzeniu celów będą kontrolowane przez Komisję. Należy  mieć  zatem na uwadze, że wejście w życie Rozporządzenia oznaczać będzie przyjmowanie bardziej szczegółowych aktów prawnych, tak na poziomie unijnym, jak i krajowym, nakładających skonkretyzowane obowiązki także na przedstawicieli sektora prywatnego. Wobec tego, przedsiębiorcy powinni być przygotowani na to, że w najbliższych latach przyjęte zostaną regulacje implikujące:

• konieczność przygotowania się na surowsze działania ze strony państwa w zakresie ograniczenia emisji gazów cieplarnianych;
• stopniowe wycofywanie dotacji w sektorze energetycznym, w szczególności w odniesieniu do paliw kopalnych;
• możliwość skorzystania w przyszłości z odpowiednich instrumentów i zachęt służących mobilizowaniu potrzebnych inwestycji;
• możliwość udziału w konsultacjach publicznych w dziedzinie klimatu i energii oraz w procesie zmierzającym do wymiany najlepszych praktyk zmierzających do ochrony klimatu.

Charakterystycznym jest, że omawiany akt prawny przybrał formę rozporządzenia, a nie dyrektywy. Oznacza to w konsekwencji, że nie będzie on podlegał implementacji w poszczególnych Państwach Członkowskich, co mogłoby rodzić ryzyko opóźnienia osiągnięcia zamierzonych przez prawodawcę unijnego celów. Zgodnie z Rozporządzeniem, wdrażanie szczegółowych rozwiązań legislacyjnych będzie co prawda dokonywane zarówno na szczeblu unijnym, jak i krajowym, ale istotne jest to, że to Komisja Europejska posiadać będzie instrumenty do zapewnienia sprawnego osiągania wyznaczonych celów – po pierwsze poprzez mechanizm kontrolny, w ramach którego Komisja Europejska może wystosowywać do Państw Członkowskich rekomendacje odnośnie wdrażanych środków, a po drugie poprzez prawo Komisji Europejskiej do podejmowania własnych inicjatyw ustawodawczych (jak również innych działań). 

W powyższym zakresie szczególnie znamienne są dwa przepisy Rozporządzenia. Po pierwsze art. 5 ust. 5 zobowiązuje Komisję Europejską do wydania wytycznych określających wspólne zasady i praktyki w zakresie identyfikacji i klasyfikacji materialnych fizycznych zagrożeń klimatycznych oraz zarządzania ostrożnościowego tymi zagrożeniami. Można spodziewać się więc wydania zharmonizowanego dokumentu soft law, który na pewno istotnie wpłynie na regulacje lub interpretacje regulacji w Państwach Członkowskich. 

Najważniejszym przepisem wydaje się jednak art. 6 ust. 4. W sposób pośredni wpływa on bowiem na całą, przyszłą legislację unijną. Stanowi on, że wszystkie projekty unijnych środków lub wniosków ustawodawczych, w tym również wnioski budżetowe, będą oceniane przez Komisję Europejską pod kątem spójności z celem neutralności klimatycznej. W razie braku tej spójności, Komisja Europejska powinna dostosowywać projekty tak, by były zgodne z Rozporządzeniem. Możemy się zatem spodziewać, że już wszystkie unijne projekty ustawodawcze, regulujące każdy sektor gospodarczy, będą oceniane pod kątem zgodności z celami klimatycznymi wyznaczonymi w Rozporządzeniu.

Autorzy: Krzysztof Gorzelak, Cezary Zawiślak, Adam Drgas, Tamara Gryglas